John Mason Türkiye'de Üç Yıl
John Mason, Three Years in Turkey: The Journal of a Medical Mission to the Jews, John Snow, London, 1960 (ilk ve tek baskı). 383 s, yayıncısının bez cildinde. Blackmer 1091. Illustrated frontispiece showing View of Jassy and a small vignette to the title page. Mekteb-i Tıbbiye-i Şâhâne'nin gelişme yıllarında Osmanlı Imparatorluğu'na gelen John Mason'ın günlük şeklinde kaleme aldığı, izlenimlerini içeren seyahatnamesinde tıp tarihimiz ve Mekteb-i Tıbbiye açısından önemli bilgiler yer almaktadır. John Mason İskoçya Serbest Kilisesi'ni temsilen Osmanlı İmparatorluğu'nda Museviler arasında Hristanlığı yükseltmek için çalışmakla görevlendirilen bir misyoner hekimdir. Bununla ilgili olarak Osmanlı Devleti'nde seyahati ve faaliyetlerini anlattığı kitabının başlığından anlaşıldığına göre, Dr. Mason Royal College of Surgeons of Edinburgh mezunudur. Kitap önsöz, yirmi bölüm, bir sonuç bölümü ve sekiz kısa pasajın yer aldığı ek kısmından oluşur. John Mason'ın Kilise ile 1845 yılı Aralık ayında yaptığı anlaşmaya göre Osmanlı Imparatorluğu'nda Moldavya'ya bağlı Yaş kentinde hem hekim olarak hizmet verecek hem de bölgede Museviler arasında Hristiyanlığı güçlendirmek için çalışacaktır. Üç yıl süreli bu anlaşmaya göre Mayıs 1846 da İstanbul'a gelen Mason, kısa bir süre sonra Yaş'a geçer ve orada bir yıl süre ile çalışır. 1 Haziran 1847'de. Moldavya'dan İstanbul'a geri döner. Galata'da İstanbul limanına bakan, meyva bahçeli, büyük sarnıçlı konforlu bir ev tutarak yerleşir. Kaldığı yer Beyoğlu'na yakın olan Dr. Mason, o dönemde Galata Sarayı'nda bu lunan Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şâhâne'nin yılsonu mezuniyet töreninde bulunur. 1 Ağustos 1847 tarihinde gerçekleşen bu görkemli törende, Dr. Spitzer tarafından sunulan 1846-1847 öğretim yılı faaliyet raporunun bir nüshasını alır ve îngilizceye çevirerek kitabının içinde yayınlar. Mason, payitahtta bazı cemaatlerle ve cemaat ileri gelenleriyle, Hristiyan misyonerlerle, meslektaşlarıyla çeşitli temaslarda bulunur; dini törenlere, sohbetlere katılır. Bunun yanı sıra seyahatnamesinde tıp tarihimiz açısından birçok ilginç noktadan bahseder. Bunlardan biri Padişah Abdülmecid'in Galatasaray Tıbbiyesini ziyaretidir. 4 Ocak 1848 Salı günü Padişah Abdülmecid, Tophane Müşiri Ahmed Fethi Paşa ve maiyetindeki diğer zevat ile birlikte Beyoğlu'ndaki Mevlevi Tekkesini ziyareteder. Padişah ve beraberindekiler buradan sonra Galatasaray'daki Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şâhâne' ye giderler. Okulda kendilerini Hekimbaşı İsmail Efendi ve diğer görevliler karşılar. Giriş kapısının yanında, Padişahın geçtiği iç avluda okulun hocaları hazır durmaktadır. Okula geldikten hemen sonra Sultan Abdülmecid Nebatat Bahçesi'ni gezer, bazı bitkilerin isimleri ve tıbbi etkileri hakkında sorular sorar. Nebatat Bahçesi'nden sonra kasr-ı hümâyûna çekilen Padişah burada okulun hocalarını huzuruna kabul eder. Birkaç saat süren okul ziyareti esnasında Hünkâr, derslerin intizamından; öğrencilerin, hocaların, diğer görevlilerin gösterdikleri şevk ve gayretten dolayı duyduğu memnuniyeti ifade eder. Sultan, kendisine takdim edilenlere nezaketle muamele eder. Okuldan ayrılmadan önce Hekimbaşı'na övgüyle hitap ederek, gördüklerinden tamamiyle hoşnut olduğunu belirtir; Hekimbaşı (İsmail Efendi) ve Mabeynci Hanıid Bey'i, ziyaretinin amacının Galatasaray Mekteb-i Tıbbiyesi ile alâkadar olduğunu ve bu yararlı kurumun hocalarını, öğrencilerini ve diğer görevlilerini himaye ettiğini göstermek olduğunu anlatmaya memur eder. 6 Ocak 1848 Perşembe günü akşamı Dr. Mason, daha önce haftalık bir misyoner duasında tanışmış olduğu, Galatasaray Tıbbiyesi'nin muallim-i evveli Dr. Spitzer (1813-1895)'i ziyaret eder. Mason'ı sıcak biçimde karşılayan Spitzer, bir süre sohbet ettikten sonra, onu Osmanlı İmparatorluğu'nun Hekimbaşı İsmail Efendi (1807-1880) ile tanıştırmayı teklif eder. 8 Ocak 1848 Cumartesi günü öğleden saatlerinde Dr. Mason Galata Sarayı'na giderek, Dr. Spitzer tarafından Hekimbaşı İsmail Efendi'ye takdim edilir. Mason kendisini nezaketle karşılayan İsmail Efendi'nin gayet kibar ve çok zeki biri olduğunu yazmaktadır. Bir süre sohbet edildikten sonra, Mekteb-i Tıbbiye-i Adliye-i Şâhâne'nin bütün bölümleri gezdirilen Dr. Mason, bir tıp dersini izleme fırsatı da bulur. Başka randevuları olduğundan müzeleri bütün ayrıntılarıyla incelemeye vakti kalmayınca, İsmail Efendi kendisine okulu bir başka zaman yeniden ziyaret etmesini önerir. John Mason tıp tarihimizin açısından başka önemli bilgiler de vermektedir. O yıllarda (Mart 1848) süren savaşlar nedeniyle İmparatorluğun çeşitli bölgelerinde inşaatı tamamlanmış ya da tamamlanmak üzere olan bütün hastaneler askerlerin hizmetine verilmiştir.
