Türklerin din, hukuk, âdet ve yönetim şekilleri üzerine düşünceler

Türklerin din, hukuk, âdet ve yönetim şekilleri üzerine düşünceler] Sir James Porter, Observations sur la Religion, les Loix, le Gouvernement et les Moeurs des Turcs. Traduit de l’Anglois, par M.B*** [Bergier], Chez Merlin, Londres, MDCCLXIX [1769]. 2 cilt birarada: 149; 144 s, 17 x 11 cm, deri cildinde. Kitabın ilk baskısı 1768 yılında Observations on the Religion, Law, Government and Manners of the Turks adıyla yazar adı belirtilmeden yapılmıştır. Kendi kendini yetiştirmiş bir insan olan Porter 1746-1762 yılları arasında İstanbul’daki İngiliz Büyükelçisi olarak görev yapmıştır. Yazar, eserin önsözünde Türkiye ve Türkler ile ilgili yalan-yanlış genellemelerin bu ülkeyi hiç ziyaret etmemiş Avrupalı yazarlar arasında pek yaygın olduğunu belirttikten sonra, kendi amacının, Türkleri kendi yurtlarında, kendi gelenek ve idarî yapıları içinde incelemek olduğunu belirtiyor. James Porter’in bu kitabı, 18. yüzyıldaki Osmanlı toplum yapısını gözler önüne seren ve bu yapıyı objektif açıdan anlamaya ve açıklamaya yönelik tesbitler içeren çok önemli bir çalışmadır. Eserdeki tesbit ve değerlendirmeler, yazarın kendi gözlemlerine dayanmaktadır. Kitap İslamiyet hakkında bazı isabetsiz hükümler verse de toplu olarak bakılınca Türkleri objektif bir gözle anlatır. Porter çeşitli tarikatlar hakkında gayet güvenilir bilgiler verir. Türkler’in hırsızlık ve yankesicilik nedir bilmediğini söyler. Koca Ragıp Paşa’yı ve onun 3. Mustafa zamanında sadrazamlığa eski iktidarını tekrar kazandırışını dikkate değecek bir şekilde anlatır. 1. baskıdan kısa bir zaman sonra Fransızcaya çevrilen bu eser, döneminin diğer kaynaklarına göre gerek İslamiyet’e ve gerekse Osmanlı toplumsal kurumlarına önyargısız bakması açısından önemlidir. Eserin ikinci bölümünde yazarın Fener Rumları hakkındaki gözlemleri de yer almaktadır. Blackmer 1332 (1. İngilizce baskı), Atabey 974 (Neuchatel, MDCCLXX [1770] baskısı)