Ünlü Oryantalist Hammer’in En Nadir Kitabı

Joseph von Hammer-Purgstall, Constantinopolis und der Bosporos, örtlich und geschichtlich beschrieben, Hartleben’s Verlag, Pest, 1822. 2 cilt: xxxviii, 626, ixxii + [4] s, 1 levha; 534, ixxiv, [2] s, 2 katlanır İstanbul haritası, 21 x 13.5 cm, döneminin deri ciltlerinde. Joseph von Hammer-Purgstall Avrupa’da Doğu dünyasına karşı ilginin uyanmasını sağlamış ve Osmanlı tarihi konusunda uzun süre aşılamayan çalışmalar yapmış ilk oryantalistlerden biridir. Joseph von Hammer (1774-1856) Avusturya’nın doğu dilleri tercümanı ihtiyacını karşılamak için Viyana’da açılan Orientalische Akademie’ye (Şarkiyat Akademisi) girmişti (1789). Burada on yıl eğitim aldıktan sonra 1799’da mütercim/tercüman diplomat olarak İstanbul’a gönderilmiştir. İstanbul Boğazı’ndan güneye inerek şehre gelen Hammer izlenimlerini hatıralarında “… gözlerim kamaşmış, şaşırmış ve büyülenmiştim. Geride kalan dar boğazda geminin her manevrasıyla genişleyen su yolunda önümüzde yeni manzaralar açılıyordu” şeklinde ifade etmiştir. Hammer imparatorluk şehrini tanımaya çalışırken İstanbul’un modern manada ilk topografik haritasını çıkaran Fransız mühendisi Kauffer’den ve Saray bahçesinin Alman bahçıvanı Ensler’den yardım almıştır. O sırada Saray’da bulunan Ignaz Melling ile tanışma fırsatını bulmuştur. Hammer gerek resmi görevi gereği gerekse özel ilgisi sonucu, İstanbul’da kaldığı dört yıl zarfında Osmanlı tarihine ilişkin yazılı kaynakların neredeyse tamamından oluşan bir arşive sahip oldu. Arşivi, Topkapı kütüphanesindeki kitaplardan Suriye, Irak ve Mısır’daki yazmalara kadar pek çok kaynağı içeriyordu. Hammer’in İstanbul’daki ikameti 1806’da Yaş’a konsolos olarak atanmasıyla son bulmuştur. Bundan sonra Doğu’ya dönmemekle birlikte oryantalizm ile ilişkisini devam ettirmiştir. 1817’de İstanbul’a yeniden tayin talebi diplomatlıktan ziyade araştırma ile meşgul olmasının daha isabetli olacağı gerekçesi ile reddedilmiştir. Bundan sonra basılan ilk eseri müzayedeye sunulan Constantinopolis und der Bosporos isimli çok önemli kitaptır. Bu eser, Blackmer, Atabey gibi koleksiyonlarda bulunmayan son derece nadir bir kitaptır.